Εσύ κι εγώ όμοιος και διαφορετικός

Με όχημα το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο και ιδιαίτερα τα έμμεσα ιδεολογικά μηνύματα που αντλούνται από αυτό, χτίζουμε τις κοινές πανανθρώπινες αξίες που είναι η βάση για την αρμονική συμβίωση

Μαρία Φραγκιαδουλάκη

(ΠΕ70 ΔΑΣΚΑΛΩΝ - mar-frag@hotmail.com )

13ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου  

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το Δημοτικό σχολείο μέσα από δραστηριότητες, συμπεριφορές και πρακτικές που διαρρέουν όλα τα μαθήματα, έρχεται να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση στάσεων, αντιλήψεων και συμπεριφορών τόσο για τον «εαυτό» όσο και για το «άλλο», το «διαφορετικό».
Αυτή η σκέψη μας ώθησε στη επιλογή του συγκεκριμένου θέματος το οποίο στοχεύει στο να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά ότι παρά τις μεγάλες ή μικρές διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους καθένας είναι πολύ σημαντικός και αξίζει σεβασμού , διότι ο σεβασμός μαζί με την ισότητα και την ελευθερία αποτελούν τη βάση της αρμονικής συμβίωσης
Το πρόγραμμα αναπτύσσεται σε δυο άξονες:
1. Άμεσα βιώματα: Οικογένεια (μέλη, ηλικιακές διαφορές, ανάγκες, υποχρεώσεις). Παιχνίδια προσομοίωσης για ενεργοποίηση της ενσυναίσθησης.
2. Έμμεσα ιδεολογικά μηνύματα: Αξιοποίηση της Ντενεκεδούπολης (Ε. Φακίνου) στοχεύοντας στο να διαμορφώσουν άποψη και ιδεολογία αβίαστα κι ελεύθερα μέσα από την ανακάλυψη και επεξεργασία των κρυμμένων μηνυμάτων του κειμένου.

Ντενεκεδούπολη from Tonia_iraklio

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ  

Έμμεσα ιδεολογικά μηνύματα, σεβασμός στον άλλο-τον διαφορετικό, ενσυναίσθηση, αναγνώριση και διαχείριση συναισθημάτων

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Δημοτικό Σχολείο, μέσα από δραστηριότητες και πρακτικές που διαρρέουν όλα τα μαθήματα - και όχι μόνο συγκεκριμένες και αποκομμένες θεματικές ενότητες - μπορεί να συμβάλλει στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, των προκαταλήψεων, στη μείωση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού και να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση στάσεων, αντιλήψεων και συμπεριφορών τόσο για τον «εαυτό» όσο και για τον «άλλο», τον «διαφορετικό».  

Είναι το περιβάλλον όπου μπορεί να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί η κοινωνική επίγνωση, η κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου, η λεγόμενη «ενσυναίσθηση», η οποία δεν είναι απλώς η ικανότητα να ανιχνεύουμε τι νιώθουν οι άλλοι, αλλά και να βιώνουμε οι ίδιοι αυτό το συναίσθημα, (Τριλίβα, Σ. – Αναγνωστοπούλου, Τ. – Χατζηνικολάου, Σ. 2008)

Σε αυτό το πλαίσιο κατασκευάζουν γνώσεις και αναπαραστάσεις περί ηθικής,  με στόχο την επικοινωνιακή επαφή, τη συνεννόηση και την ένταξη στην ομάδα των συνομηλίκων τους. Τα παιδιά ανακαλύπτουν, για παράδειγμα, από κοινού τι σημαίνει δικαιοσύνη, ηθική, σεβασμός και φιλία.

Η πεποίθηση  ότι στο σημερινό πολυποίκιλο και πολυπολιτισμικό σχολείο βασική αφετηρία της αγωγής πρέπει να είναι τα υποκείμενα και το πλέγμα των  κοινωνικών σχέσεων που βιώνουν,   σε συνδυασμό με τον προβληματισμό και την ανησυχία για τα συνεχώς αυξανόμενα περιστατικά διάκρισης,  εκφοβισμού και βίας,   μας ώθησαν στην   επιλογή και υλοποίηση του συγκεκριμένου θέματος «Εσύ κι εγώ, όμοιος και διαφορετικός», το οποίο εστιάζει σε δυο βασικά σημεία:

Το πρώτο είναι ότι το συγκεκριμένο θέμα άπτεται των βιωμάτων των παιδιών μια και ζουν σε μια ποικιλόμορφη, πολυπολιτισμική κοινωνία  με μικρές και μεγάλες ομοιότητες και διαφορές. Ομοιότητες και διαφορές που εντοπίζονται στην ηλικία, το φύλο, το χρώμα, τη θρησκεία, τη γλώσσα (διάλεκτο, ξένη, προβληματική ομιλία), στις ιδιαίτερες ικανότητες ή ελλείμματα, στην εξωτερική εμφάνιση, την οικονομική κατάσταση, κ.λ.π.  και απαντιούνται στην οικογένεια, στο σχολείο, στη γειτονιά αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία.

Το δεύτερο σημείο βασίζεται  στη διαμόρφωσης της ταυτότητας του ατόμου, δηλαδή στην εικόνα που διαμορφώνει το άτομο για τον εαυτό του και καθορίζει τις αντιλήψεις και τις στάσεις του, με βάση τις οποίες επιλέγει τις πράξεις και τις κοινωνικές του συναναστροφές.  Η  «έννοια του εαυτού» οικοδομείται σε συνάρτηση με το κοινωνικό περιβάλλον και με τους άλλους που συνυπάρχουν σ’ αυτό και το αίσθημα της αυτοεκτίμησης αναπτύσσεται σε σχέση με την κοινωνική αναγνώριση της ομάδας του.    

Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε σε δυο άξονες:

Άμεσα βιώματα: Η Οικογένεια

Έμμεσα ιδεολογικά μηνύματα:  «Η Ντενεκεδούπολη»

Θα αναφερθώ  επιγραμματικά στον πρώτο άξονα «Άμεσα βιώματα – Η οικογένεια» , για να αφιερώσω το χρόνο και το χώρο στον δεύτερο άξονα, θεωρώντας ότι παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους συναδέλφους.

Για την προσέγγιση της θεματικής  «Η οικογένεια» σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε μια ποικιλία δραστηριοτήτων που περιλάμβανε έκφραση απόψεων, παιχνίδια ρόλων, δραστηριότητες προσομοίωσης και ενεργοποίησης της ενσυναίσθησης, καλλιτεχνική έκφραση, κ.ά.   σχετικά με:

• Ηλικίες των μελών της οικογένειάς μου (μωρά, παππούδες, μεγάλα αδέρφια).
• Συνειδητοποίηση   ομοιοτήτων /διαφορών της κάθε ηλικίας  όσον αφορά  στις ανάγκες,  στα ενδιαφέροντα,  στις υποχρεώσεις και στα δικαιώματα.
• «Πόσα  πολλά και όμορφα πράγματα προσφέρει η κάθε ηλικία στην άλλη»!
• Ορθές συμπεριφορές για αρμονική συμβίωση. Σεβασμός ανάμεσα στη διαφορετικότητα του καθενός.

Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν φωτογραφίες πραγματικές αλλά και από περιοδικά, καρτέλες, κύβος (παιχνίδι - σε κάθε έδρα του και μια επιλογή), χαρτόνια,  χρώματα,  φύλλα καταγραφής και αποτύπωσης,

Όσον αφορά το δεύτερο άξονα « Έμμεσα ιδεολογικά μηνύματα: «Η Ντενεκεδούπολη»,  επέλεξα  να χρησιμοποιήσω ένα  βιβλίο από την παιδική λογοτεχνία  ως όχημα για την προσέγγιση του θέματος της διαφορετικότητας επειδή δίδει τη δυνατότητα για   διαλεκτική αντιπαράθεση απόψεων των μαθητών πάνω σε διλημματικές καταστάσεις, διαδικασία που συμβάλλει στην ανάπτυξη και  στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών (Παπούλια -Τσελέπη 1990), (Πουρκός 1997).    

Είναι γεγονός ότι έχουν αποδειχθεί  πλέον  άκαρποι  έως και ακατάλληλοι οι απευθείας τρόποι προσέγγισης  συγκεκριμένων  προγραμμάτων,  που άπτονται  της διαφορετικότητας,  των  στερεότυπων και των προκαταλήψεων, τα οποία τιτλοφορούνταν με ξεκάθαρους «καθοδηγητικούς» τίτλους όπως: «το παιδί με ειδικές ανάγκες» , «οι 4 φυλές του κόσμου»  και άλλα παρόμοια.  

Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα,   κάποια προγράμματα συνδέονταν και εξαντλούνταν σε φανταστικά ταξίδια σε μακρινές και εξωτικές χώρες, αφήνοντας ανέγγιχτες εκείνες τις διαφορές που έχουν για τα παιδιά σημασία και νόημα, (Γκόβαρης Χ.  2002).

Από την άλλη πλευρά εγείρεται το θέμα της επιλογής του παιδικού βιβλίου.Παρατηρούμε ότι μεγάλο μέρος της παιδικής βιβλιογραφίας – και αναφέρομαι στις κατηγορίες παιδικών «θεματικών βιβλίων»  που προβάλλονται ως διαπολιτισμικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά – παρουσιάζουν  μια σειρά από   αδυναμίες, που μάλλον πηγάζουν από την εντονότατη επιθυμία τους να επικοινωνήσουν σαφώς και ευκρινώς τα “προοδευτικά” ιδεολογικά τους μηνύματα με τρόπους άμεσους και εύκολα αναγνωρίσιμους.

Εκτός από τους χαρακτηριστικούς τους τίτλους, τα περισσότερα φέρουν ένα είδος σφραγίδας που ομολογούν το θέμα που πραγματεύονται και συνεπώς το μήνυμα που θέλουν να περάσουν, π.χ. «Περιπέτεια στους πάγους» ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ (Λίτσα Παναγιωτοπούλου –Ρίτσου),   «Ροζ Μπλε» ΔΙΑΖΥΓΙΟ (Όλγα Ιωαννίδου) –  «Ο Ρίκο Κοκορίκο» ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ (Σοφία Μαντουβάλου)  – «Η μεγάλη τσέπη της Χόπλα» ΚΛΟΠΗ  (Κατερίνα Τζωρίδου) -  κ.α.  

Όμως,  «δεν έχει τόσο σημασία αν το βιβλίο φαίνεται προχωρημένο στη θεματολογία του, τη στιγμή που οι χειρισμοί, γλωσσικοί ή αφηγηματικοί, δια των οποίων πραγματώνεται η λογοτεχνική πράξη, δεν έχουν αλλάξει σε τίποτε από τους διδακτισμούς του παρελθόντος  απλώς έχει μετατοπισθεί η θεματολογία του σε κάτι που είναι πιο επίκαιρο ».

(ΚΑΝΑΤΣΟΥΛΗ, Μ. Ιδεολογικές διαστάσεις στην Παιδική Λογοτεχνία. Σε  http://nrd02w3.nured.auth.gr/Uploads/NewsFiles/ideology.doc)

Τέτοιου είδους «θεματικά και κατά παραγγελία βιβλία» -ανάλογα πάντα με τα ζητήματα της εποχή - υπό ορισμένες συνθήκες, συμβάλλουν στη διάχυση στερεότυπων και προκαταλήψεων, αντί να τις μειώνουν ή να τις αμβλύνουν, όπως διατείνονται ότι είναι ο στόχος τους .  

Για το λόγο αυτό,  τα βιβλία που επιλέγουμε για τα παιδιά πρέπει να είναι «ανοικτά», να μην περιορίζουν  και κατευθύνουν  τη σκέψη.  «Τα ανοιχτά κείμενα καθίστανται δεκτικά σε έναν πλουραλισμό ερμηνειών και διαφορετικών προσεγγίσεων προ(σ)καλώντας τον αναγνώστη να εγγράψει την προσωπική του άποψη σε αυτά και να διαμορφώσει τη δική του οπτική για το (μυθοπλαστικό) σύμπαν. Αντίθετα, τα κλειστά βιβλία επιβάλλουν τον τρόπο ανάγνωσή τους και παραχωρούν ελάχιστα περιθώρια για να μεταφέρει ο αποδέκτης τις δικές του εκδοχές πάνω στο κείμενο   ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ,  Α. (2009)   

Σύμφωνα με τα παραπάνω,  κριτήρια επιλογής του παιδικού βιβλίου «Ντενεκεδούπολη αποτέλεσαν:

·      Η  ανοικτότητα του κειμένου που δίδει τη δυνατότητα για ένα πλουραλισμό ερμηνειών και διαφορετικών προσεγγίσεων.

·     Η  απουσία των άμεσων ιδεολογικών μηνυμάτων, του διδακτισμού, της επιβολής μιας και μόνο αλήθειας, η οποία εγκλωβίζει τη σκέψη και καθοδηγεί τη διαμόρφωση προσωπικής άποψης.

·      Τα  μηνύματα που δύνανται να αναδυθούν που είναι ποικίλα και αφορούν σε διάφορες πτυχές και αξίες της ζωής.  

ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

ΣΚΟΠΟΣ   

Να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά ότι η διαφορετικότητα είναι πλούτος, ομορφιά και δύναμη, ώστε να γίνουν ικανά να χτίζουν  σιγά – σιγά ένα πλαίσιο αξιών με βάση το σεβασμό απέναντι στον άλλο, τον «ξένο», τον «διαφορετικό»,  διότι ο σεβασμός μαζί με την ισότητα και την ελευθερία αποτελούν τη βάση της αρμονικής συμβίωσης.

ΣΤΟΧΟΙ  

• Η ηθική διαμόρφωση της προσωπικότητάς των παιδιών μέσα από την ανάδειξη αξιών σεβασμού, αποδοχής, ισότητας, δημοκρατίας, ισονομίας.
• Η ανάδειξη της αξίας της συλλογικής προσπάθειας  και η  καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας και ευθύνης.
• Η τόνωση της αυτοπεποίθησης, η μείωση  φόβων, αναστολών και συναισθημάτων ανασφάλειας και η ενίσχυση του αυτοσυναισθήματος και της θετικής αυτοεικόνας του μαθητή.
• Η υιοθέτηση συμπεριφορών αποδεκτών /σωστών απέναντι στον άλλον, «το διαφορετικό» αλλά εξ ίσου σημαντικό όσο και ο εαυτός τους.
• Η ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης, της ικανότητας  αξιολόγησης καταστάσεων και επίλυσης προβλημάτων.  

Παρακάτω, στην περιγραφή των δράσεων αναφέρονται και οι συγκεκριμένοι για κάθε δράση στόχοι.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:  Για την επεξεργασία του συγκεκριμένου παραμυθιού, θεωρούμε ότι η θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης του W. Iser είναι η πλέον κατάλληλη, διότι συμβάλλει στην ανάπτυξη των νοητικών δεξιοτήτων (κρίση –αντίληψη –φαντασία –λύση προβλήματος) και δίδει έμφαση στο πώς μαθαίνει /σκέπτεται το παιδί (διαδικαστική γνώση) και όχι μόνο στο τι μαθαίνει (δηλωτική γνώση), (Φρυδάκη, Ε. 2003).  

Ως εκ τούτου ακολουθούμε τα εξής στάδια:

Α. ΠΡΟΣΛΗΨΗ

Σ’ αυτό το πρώτο εισαγωγικό στάδιο, στοχεύοντας να γνωρίσουμε τις προσδοκίες των μαθητών,  παρουσιάζουμε το βιβλίο (εξώφυλλο)  και τους απευθύνουμε διάφορες ερωτήσεις, όπως:

- Για τι πράγμα νομίζετε ότι μιλάει αυτό το βιβλίο;

-Τι νομίζετε ότι είναι η Ντενεκεδούπολη;

-Γιατί ονομάζεται έτσι;

- Που βρίσκεται;

-Ποιοι λέτε να ζουν εκεί;

-Πώς βρέθηκαν σ’ αυτό το μέρος;

Ακούμε  προσεκτικά όλα όσα  λένε οι μικροί μαθητές χωρίς να τα σχολιάσουμε. Έπειτα προχωρούμε στο επόμενο στάδιο.

Β. ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Διαβάζουμε το παραμύθι δείχνοντας τις εικόνες, επιτρέπουμε στα παιδιά να παρεμβαίνουν και σταματούμε την αφήγησή μας στο σημείο:

« Εσείς παιδιά τι προτιμάτε; Σκεφτείτε πριν απαντήσετε»

Στο σημείο αυτό υπάρχει διχογνωμία στα ντενεκεδάκια σχετικά με το να εκφοβίσουν το Λαδένιο ή να τον κάνουν πίτα, με το εργαλείο που ανοίγουν τις κονσέρβες και ο αφηγητής ήλιος (προφανώς) ζητά άποψη από τα ίδια τα παιδιά, αφού βέβαια τα συμβουλεύει να σκεφτούν πριν απαντήσουν.

Ακούμε τις απαντήσεις που  δίνουν, ζητάμε να τις αιτιολογήσουν  και στο τέλος διαβάζουμε την υπόλοιπη ιστορία.

Γ. ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Στο σημείο αυτό το συγκεκριμένο βιβλίο δίδει τη δυνατότητα για ποικιλία ερωτήσεων πολύ απλών που οι απαντήσεις τους σε πρώτο επίπεδο φαίνονται ως ανάκληση μνήμης μιας πληροφορίας, μιας κατάστασης ή ενός γεγονότος, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο μπορούν να δράσουν ως προβληματισμός και μήνυμα.

Ενδεικτικές ερωτήσεις

-Ποιοι είναι οι ήρωες; -Πού ζουν; -Πού ζούσαν πριν;

-Από τι είναι φτιαγμένοι;   - Ποια είναι τα ονόματά τους;

- Πόσα ντενεκεδάκια αγόρια και πόσα κορίτσια διακρίνετε;

- Ποιος θα βγάλει το λόγο στη γιορτή;

-Πώς φερόταν ο Λαδένιος στα Ντενεκεδάκια;

- Πριν έρθει ο Λαδένιος είχαν πρόβλημα τα ντενεκεδάκια με το φαγητό;

-Πώς ένιωθαν εκείνα;    -Τι σκέφτηκαν να κάνουν;

- Ποια ήταν η ιδέα του βουτυρένιου; /του Οκέι μπαμ –μπαμ;

-Γιατί ο Λαδένιος δεν ήθελε να φύγει απ’ την Ντενεκεδούπολη;

- Πόσες προσπάθειες έγιναν για να φύγει ο Λαδένιος και από ποιους;

-Τι έγινε στο τέλος;

Δ. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

Σ’ αυτή τη φάση υποβάλλονται ερωτήσεις ανοιχτού τύπου οι οποίες κεντρίζουν το ενδιαφέρον των παιδιών και σε συνδυασμό με μια ποικιλία  δραστηριοτήτων, δίδουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία  ανάδειξης  των έμμεσων μηνυμάτων του κειμένου.

Ενδεικτικές ερωτήσεις:

-Ποιος ήρωας σας άρεσε; Γιατί; Πώς τον φαντάζεστε;

-Ποιος ήταν ο πιο αντιπαθητικός ήρωας; Πώς νομίζετε ότι ήταν;

-Τι δεν σας άρεσε από την συμπεριφορά του Λαδένιου;

-Ποιο τενεκεδάκι θα ήθελες να ήσουν; Γιατί;

-Ποιο από τα τενεκεδάκια θα ήθελες να έχεις φίλο; Γιατί; Τι θα του έγραφες σ’ ένα γράμμα;

-Έχεις γνωρίσει ποτέ κάποιον που να έχει την ίδια συμπεριφορά με τον Λαδένιο; Τι έκανε;

Οι ερωτήσεις υπηρετούν κι ένα άλλο στόχο που είναι εκείνος της διερεύνησης του ενδιαφέροντος των παιδιών, ώστε να σχεδιαστούν σε ανάλογο βαθμό, έκταση και ρυθμό οι επόμενες δραστηριότητες.

1η Δράση:  «Η ταυτότητα»

• Τα παιδιά εντοπίζουν στο κείμενο  τα ονόματα των ντενεκεδιών καθώς και τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον κάθε ήρωα- ντενεκεδάκι και δικαιολογούν  την ονομασία τους με βάση την προέλευσή τους.
• Δημιουργούν την ταυτότητα του καθενός  ζωγραφίζοντας ή κατασκευάζοντας κολλάζ σε καρτέλες (και)  με τη χρήση διαφημιστικών φυλλαδίων ή γράφοντας τα υποτιθέμενα  χαρακτηριστικά τους και  τοποθετούν τις   καρτέλες σε ένα καλάθι ή κουτί.
• Μπορούν, είτε στις ελεύθερες δραστηριότητες, είτε  σε οργανωμένες να  τις ανασύρουν και να παίζουν με βάση τα χαρακτηριστικά των ηρώων δίδοντας άλλες εκδοχές και διαστάσεις ή αλλάζοντας το τέλος κάνοντας διάφορες υποθέσεις.

Επιδίωξη:  Να διαπιστώσουν τα παιδιά μέσα ότι στην κοινωνία της Ντενεκεδούπολης υπάρχουν διαφορετικοί τύποι (ως προς το  μέγεθος, χαρακτήρα, σχήμα, χρώμα): ο γενναίος, ο ξεροκέφαλος, ο Σοφός, κ.α. και ζουν μαζί ευτυχισμένα.

2η Δράση : «Πως θέλω να είναι η παρέα μου;»

• Δραστηριότητα σε ομάδες

Οι «ταυτότητες» των ντενεκεδιών είναι αναποδογυρισμένες πάνω στο τραπέζι.

Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες των δυο και η κάθε ομάδα καλείται να πάρει στην τύχη μια ταυτότητα.  Στη συνέχεια συζητούν μεταξύ τους, επιχειρηματολογούν  πάνω στα ερωτήματα:

-           θα έπαιρναν στην παρέα τους αυτό το χαρακτήρα,  γιατί;

-           δεν θα το ήθελαν ποτέ για παρέα, γιατί;

-           τι θα ήθελαν να αλλάξει το ντενεκεδάκι  τους; (αυτός ο χαρακτήρας;)

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες από τις απαντήσεις που έδωσαν  στην περίπτωση του Βουτυρένιου:

• Θα τον θέλαμε στην παρέα μας γιατί είναι καλός
• Διότι ενδιαφέρεται να λυθεί το πρόβλημα που τους δημιούργησε ο  Λαδένιος,
• Είναι γενναίος διότι πήγε στο Λαδένιο μόνος να του πει να τρώει λιγότερο.
• Είναι ευγενικός γιατί μιλάει στον πληθυντικό.
• Είναι όμως ξεροκέφαλος  και πεισματάρης.
• Θα του λέγαμε να αλλάξει την ξεροκεφαλιά του και να σκέφτεται περισσότερο όσα του λένε οι άλλοι.

Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της κάθε ομάδας στην ολομέλεια.

• Δραστηριότητα στην ολομέλεια

Επιλέγουν τυχαία μια «ταυτότητα» και ανακαλούν στη μνήμη τους όλα τα γεγονότα που σχετίζονται με το συγκεκριμένο ήρωα.

Ανατρέχουν  και στο βιβλίο και διαβάζουν αποσπάσματα τα οποία αναφέρονται στο συγκεκριμένο ήρωα και τον χαρακτηρίζουν. Συζητούν όλοι μαζί, ισότιμα και η εκπαιδευτικός η οποία «αναρωτιέται»  για κάποια ζητήματα σπέρνοντας προβληματισμούς.

Παράδειγμα:  Ο  Οκέι μπαμ –μπαμ.

Στην προσπάθειά του να διώξει το Λαδένιο είχε την ιδέα να πάει να τον γαργαλάει μέχρι να δεχτεί να φύγει. Διορίστηκε όμως «αρχιγαργαλητής» από το Λαδένιο, του οποίου άρεσε πολύ το γαργαλητό. Γύρισε στα ντενεκεδάκια κατευχαριστημένος για το… αξίωμα!

-Έλυσε το πρόβλημα ο Οκέι Μπαμ -μπαμ;

-Τι του είπαν τα ντενεκεδάκια;   Πως ένιωσαν;

-Τι δε σκέφτηκε ο Οκέι Μπαμ -μπαμ;  Τι τον έκανε να είναι κατευχαριστημένος  ενώ το πρόβλημα ήταν το ίδιο και χειρότερο;

-Σκέφτηκε την ομάδα ή τον εαυτό του μόνο;

• Δραστηριότητα ατομική.

Μοιράζονται χρωματιστά χρτονάκια σε κάθε μαθητή και ο εκπαιδευτικός λέει στους μαθητές:

«Μπορείς να καλέσεις στο σπίτι σου δυο φίλους από την Ντενεκεδούπολη  για να περάσετε μαζί την Κυριακή. Ποιους θα επέλεγες; Γράψε στο χαρτάκι σου τα ονόματά τους και αναποδογύρισέ το».

Στη συνέχεια τα χαρτάκια μαζεύονται και τα αποτελέσματα καταγράφονται  σε ένα φύλλο Α4.

Επιδίωξη : Να γίνουν ικανά να διακρίνουν χαρακτήρες και συμπεριφορές, να καλλιεργήσουν την κριτική τους σκέψη ώστε να  μπορούν να περνούν σε ερμηνείες βαθύτερες (δεύτερου επιπέδου).

3η  Δράση:  «Αποφάσισα να σας κυβερνήσω και θα το κάνω…»

•  Παιχνίδια ρόλων.

Η πρώτη φάση  θα θέσει τα παιδιά σε κατάσταση στέρησης της ελευθερίας τους, όπως έκανε στα ντενεκεδάκια ο Λαδένιος,.  Κάποιο παιδί  υποδύεται τον αρχηγό/δυνάστη στην ομάδα, ο οποίος … αυτοκλήθηκε,  και διατάζει ….   Χρησιμοποιούνται οι  λέξεις:

«Να μη …»   Σας διατάζω να…»   «Σας απαγορεύω να…»   «Φέρτε μου…»   «Κάντε μου…»

Στη δεύτερη φάση η ομάδα θα λειτουργήσει σε ένα άλλο πλαίσιο, χωρίς αρχηγό αλλά με ισοτιμία μελών,   με κάποιο «συντονιστή»   που θα αποφασιστεί από όλη την ομάδα και θα αλλάζει.

Χρησιμοποιoύνται οι λέξεις:

«Τι θα λέγατε αν…»      «Θα θέλατε να…»   «Ποια είναι η γνώμη σας…» «Ας αποφασίσουμε όλοι μαζί…» «Να ψηφίσουμε…» «Τι λέει η πλειοψηφία…»

Στο τέλος του παιχνιδιού τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματά τους ξεχωριστά για την κάθε περίπτωση και διαμορφώνουν άποψη για τη συμπεριφορά στην ομάδα.

• Γράφουν σε δυο ξεχωριστά ταμπλώ την αυταρχική συμπεριφορά και τη δημοκρατική ζωγραφίζοντας και κολλώντας επάνω εικόνες που απεικονίζουν σε κάθε περίπτωση τα συναισθήματά τους (π.χ. σκυθρωπά, χαρούμενα, φοβισμένα, κ.λ.π. προσωπάκια), ή / και λέξεις από τον κατάλογο συναισθημάτων.

Στο τέλος έχουν διαμορφωθεί δυο κοινωνίες, μια αυταρχική, άναρχη, απάνθρωπη, χωρίς αξίες και ιδανικά και μια άλλη δημοκρατική, με ενσυναίσθηση,  ήθος και με σεβασμό στον άλλο.

Δε χαρακτηρίζουμε τις κοινωνίες αυτές στα παιδιά, ούτε φιλολογούμε, απλά λέμε στο καθένα παιδί να προσπαθήσει να σκεφτεί τον εαυτό του ως μέλος στη μια κοινωνία και στην άλλη  και στη συνέχεια να κάνει  κατάθεση απόψεων και εκδήλωση συναισθημάτων.

Προκύπτουν, έτσι, τα χαρακτηριστικά που θέλουν να έχουν τα άτομα της παρέας  / της κοινωνίας τους και  διαμορφώνουν μόνα τους  το πλαίσιο μέσα στο οποίο θέλουν να ζουν.

• Καλούνται να εκφράσουν με ζωγραφική ή λόγο διαφορετικά συναισθήματα, π.χ.  ζωγράφισε /γράψε τι σε κάνει να νιώθεις θυμό, χαρά, λύπη, ντροπή, ενθουσιασμό, ηρεμία, κ.λ.π.

Για διευκόλυνση και οικονομία χρόνου, μπορεί να δοθεί  φύλλο εργασίας.

Παιχνίδι με τον κύβο.

Επιδίωξη : Να μάθουν ν’ αναγνωρίζουν τα συναισθήματα που προξενούν συγκεκριμένες συμπεριφορές , να ενεργοποιήσουν την κριτική τους σκέψη  ώστε να είναι ικανά να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας υγιούς  κοινωνίας.

4η  Δράση: «Ενωμένα, ποτέ νικημένα!»

• Ζητάμε από τα παιδιά να μας υπενθυμίσουν πόσες προσπάθειες έγιναν για να φύγει ο           Λαδένιος, πως έγιναν, από ποιους κι αν πέτυχαν.

Από τις απαντήσεις θα φανεί ότι έγιναν κάποιες  προσπάθειες  από  κάποια  ντενεκεδάκια , (Βουτυρένιος,  Οκέι μπαμ-μπαμ ) αλλά πάντα μεμονωμένες.  Στο τέλος έγινε προσπάθεια από όλα μαζί και έκαναν πίτα το Λαδένιο…  

Προβληματιζόμαστε, ανταλλάσσουμε απόψεις, πάνω στο θέμα της μεμονωμένης και της συλλογικής προσπάθειας.

Στη συνέχεια μοιράζουμε σε κάθε παιδί από ένα κομμάτι χαρτί διαστάσεων 10χ10 εκ. και τα καλούμε να το σκίσουν στα δύο. Το καταφέρνουν. Μετά δίνουμε σε ένα παιδί τόσα χαρτιά όσα και τα μέλη της τάξης και ζητούμε να τα σκίσει. Είναι αδύνατον!

Μπορούμε να διεκδικήσουμε και να πετύχουμε πράγματα όλοι μαζί, ενωμένοι.

Επιδίωξη: Να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη που έχει η ομάδα, η ομαδική προσπάθεια, η συνεργασία και η συμβολή των ιδιαίτερων δεξιοτήτων / ικανοτήτων του καθενός για την κατάκτηση των στόχων.

5η  Δράση: «Να είμαι εγώ εσύ κι εσύ εγώ;»

• Παιχνίδι ρόλων συμπεριφοράς και ενσυναίσθησης.

Καρτέλες με σκίτσα και χαρακτηριστικές εκφράσεις οι οποίες απεικονίζουν «αρνητικές» / μη αποδεκτές και «θετικές» /αποδεκτές συμπεριφορές (η συμπεριφορά πάντα κρύβει ιδεολογία).

Οι καρτέλες είναι αναποδογυρισμένες πάνω στο τραπέζι.

Υπάρχουν δυο ταμπλώ   διαφορετικό χρώμα το καθένα για να τοποθετηθούν στη συνέχεια οι καρτέλες, το ένα για τη θετική το άλλο για την αρνητική συμπεριφορά.

Τα παιδιά χωρίζονται σε ζευγάρια και κάθε ζευγάρι παίρνει στην τύχη μια καρτέλα.  Συνεννοούνται πως θα αναπαραστήσουν τη συμπεριφορά της καρτέλας,   με μια μικρή ιστορία/σενάριο.   

Στη συνέχεια τοποθετούν την καρτέλα στο ανάλογο ταμπλώ.

Εκφράζουν τα συναισθήματα που νιώθουν μέσα από το ρόλο τους.

Επιδίωξη: Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων, καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, απαραίτητες δεξιότητες για την αρμονική συνύπαρξη.

6η  Δράση:  «Έχω δικαιώματα!  …αλλά και υποχρεώσεις…»

Για να ζούμε αρμονικά …

•  Ένας κύβος του οποίου η κάθε έδρα έχει και ένα από τα παρακάτω ερωτήματα

• τι με ενοχλεί
• τι μου αρέσει
• τι κάνω που ενοχλεί
• τι κάνω που αρέσει
• έχω δικαίωμα να…
• έχω υποχρέωση να…

Μέσα απ’ αυτή τη δραστηριότητα προκύπτουν πολύτιμες πληροφορίες που θέτουν τα παιδιά μπροστά σε προβληματισμούς και διλήμματα.  Παράδειγμα:  Μπορεί να προκύψει από την ερώτηση:

«τι μου αρέσει»  η απάντηση:  «να κάνω φασαρία»

και παράλληλα ένας άλλος συμμαθητής στην ερώτηση:

«τι μ’ ενοχλεί» να απαντά: «η φασαρία».

Οπότε, «το θέλω» του ενός αποτελεί ενόχληση για τον άλλο.

Καλούνται  οι μικροί μαθητές να επιλύσουν το πρόβλημα και να βρουν τρόπους αρμονικής συνύπαρξης.

Οδηγούνται έτσι, στην ανταλλαγή απόψεων, στο διάλογο, στη θέσπιση κανόνων, στο σεβασμό της άποψης του άλλου, στην πρακτική των εκλογών,  στο σεβασμό της πλειοψηφίας.

• Έρευνα και αναφορά σε άλλα βιβλία που μιλούν για σχετικά ζητήματα, όπως  «Η Σοφή ελιά»  (Καμαράτου –Γιαλούση Ειρήνη)
• Αξιοποίηση του έργου «Ντενεκεδούπολη» - μιας μουσικής παράστασης για παιδιά και μεγάλους – με στίχους και κείμενα της  Ευγενίας Φακίνου και μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Οι στίχοι και τα κείμενα μαζί με τη μουσική θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον των παιδιών για να ασχοληθούν, να αναρωτηθούν, να προβληματιστούν και στην προσπάθεια απάντησης των ερωτημάτων τους θα αναδειχθούν τα δυνατά μηνύματα που υφέρπουν.

7η  Δράση: «Ας κάνουμε ένα φίλο από μακριά…»

Βρήκαμε φωτογραφίες από τα παιδιά του κόσμου, (βιβλίο της UNICEF) και πληροφορίες για τον τρόπο ζωής τους, τα όνειρά τους, τις επιθυμίες τους.

Στη συνέχεια καθένα επέλεξε το φίλο του εξηγώντας γιατί επέλεξε το συγκεκριμένο παιδί, μετά τον τοποθέτησε δίπλα στο όνομά του.

Εντοπίσαμε στον παγκόσμιο χάρτη τη χώρα προέλευσης του κάθε παιδιού.

Επδίωξη: Μείωση /άμβλυνση των στερεότυπων και προκαταλήψεων μέσα από τη «γνωριμία» με τα παιδιά του κόσμου πάνω σε διαφορές και ομοιότητες στον τρόπο ζωής, στα ενδιαφέροντα, στις επιθυμίες, στα όνειρα …

8η  Δράση:  «Ο πλούτος της διαφορετικότητας»

Ζητούμε από τα παιδιά  να εκφράσουν με ζωγραφική ή κολλάζ τον κόσμο τους και να στολίσουν το ταμπλώ τους.

Παράλληλα  ο/η εκπαιδευτικός έχει το δικό της  ταμπλώ   άδειο και ζητά  από κάθε παιδί «ν’ ανταλλάξει» το δημιούργημά του μ’ ένα δικό του/της. Απλά τα  δικά του/της  είναι… απλά ένα μόνο σχήμα (στην περίπτωση κύκλος) και ένα μόνο χρώμα (μπλε)  μονόχρωμος κύκλος.

Τα παιδιά εκφράστηκαν:

Ο κόσμος μας θα ήταν βαρετός, άσχημος μονότονος, λυπητερός, αν δεν υπήρχαν διαφορές σε πράγματα και ανθρώπους

Επιδίωξη: Να συνειδητοποιήσουν ότι η ομορφιά, ο πλούτος και η δύναμη  βρίσκονται στη διαφορετικότητα.

9η  Δράση:  «Η ταυτότητα του φίλου μου…»

Γράφουν τα χαρακτηριστικά που θα ήθελαν να έχει ο φίλος / η φίλη τους.

Η δραστηριότητα αυτή λειτουργεί και ως δείκτης αξιολόγησης, εμφανίζοντας αν και κατά πόσο πετύχαμε το γενικό στόχο του προγράμματος, που δεν είναι άλλος από το να γίνουν ικανά τα παιδιά να χτίζουν σιγά –σιγά το αξιακό τους σύστημα, δηλαδή ένα πλαίσιο το οποίο θα εστιάζει στις πανανθρώπινες αξίες και όχι στο χρώμα, ύψος, γλώσσα, καταγωγή, κοινωνικοοιοκονομική κατάσταση, κλπ.

10η Δράση:  Παιχνίδια με τα ονόματα και με τους χαρακτήρες»

• Με βάση τις ονομασίες των ντενεκεδιών επινοούν   νέα ονόματα μέσα από τις ερωτήσεις:

Πώς θα λεγόταν ένα  ντενεκέδι που έχει μέσα…

ντοματάκια ……      Ντοματένιος

κομπόστα ……     Κομποστούλα

τόνο   …..     mister Τόνος

μανιτάρια …..   Μανιταρένια ,   κ.λ.π.

Δημιουργούν την ταυτότητα του καθενός νέου ντενεκεδιού γράφουν τα υποτιθέμενα  χαρακτηριστικά τους και  τοποθετούν τις   καρτέλες σε ένα καλάθι ή κουτί.  Οι κάτοικοι της Ντενεκεδούπολης αυξάνονται...

Με βάση τα χαρακτηριστικά των νέων ηρώων  τροποποιούν, εμπλουτίζουν, ανατρέπουν  τη γνωστή ιστορία, ή επινοούν νέα.

11η  Δράση:  «Παιχνίδια με τις λέξεις»

• Σύνθετες λέξεις

Μια πόλη φτιαγμένη από ντενεκεδάκια λέγεται Ντενεκεδούπολη.

Μια πόλη από τούβλα πώς λέγεται;

Από πέτρες;    Από τσιμέντο;     Από γυαλί, κ.α.

πολύ ευχαριστημένος =  κατευχαριστημένος  

πολύ λυπημένος =

πολύ ενθουσιασμένος =

• Παραγωγή λέξεων - καταλήξεις - υποκοριστικά

Με καταλήξεις –ενιος,   -ενια  ------ ντοματένιος-  ντοματένια , τσιμεντένιος - τσιμεντένια,…

Με καταλήξεις  -ινος,  -ινη --------------ξύλινος -   ξύλινη, πέτρινος -  πέτρινη,…

Με καταλήξεις –ούλης,   -ούλα------μανιταρούλης-   μανιταρούλα,    κομποστούλης - κομποστούλα,…

Ανατρέχουν στο άτομό τους και στο περιβάλλον τους και βρίσκουν υποκοριστικά /χαϊδευτικά   (Γιωργάκης   Ζαχαρούλα Βαγγελίτσα).  

12η  Δράση:  «…επεκτείνοντας τη δραστηριότητα στα δικά μας επίθετα»

• Ψάχνουμε στον τηλεφωνικό κατάλογο ή στο διαδίκτυο και βρίσκουμε   επίθετα των ηρώων μας, όπως : Μηλίτσας, Σοφός, Λαδένιος ή παρόμοια .
• Τι σημαίνουν τα δικά μας επίθετα και από πού… ήρθαν;

Ερευνούμε, ρωτούμε γονείς, παππούδες, υποθέτουμε και καταλήγουμε  ότι προέρχονται από επαγγέλματα, χαρακτηρισμούς και χαρακτηριστικά,  τόπους καταγωγής, διάφορα αντικείμενα, ζώα, κ.λ.π.    Έτσι,  ξεκινώντας από τα ονόματά τους ενδέχεται να βρουν:  (Για ευνόητους λόγους δεν αναφέρονται πραγματικά ονόματα από τους μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα).

Λασηθιωτάκης …………..Λασίθι (τόπος καταγωγής)

Λιανός……………………….. λιγνός/ αδύνατος (χαρακτηριστικό)

Τσαγκαράκης……………. τσαγκάρης (επάγγελμα)

Κατσίκης……………………. κατσίκι (ζώο), κ.λ.π.

Ζαχαράκης …………………ζαχαρη (υλικό)

Επιδίωξη: Να συνειδητοποιήσουν ότι το όνομα και επίθετο για τον καθένα είναι πολύτιμο και σημαντικό, όσο κι αν ξενίζει κάποιους και δεν πρέπει να γίνεται  αντικείμενο κοροϊδίας.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

«Θα πρέπει να ξέρουμε όλοι ότι η διαφορετικότητα κεντάει ένα πλούσιο χαλί, και πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι οι κόμποι του χαλιού έχουν ισότιμη αξία, ανεξάρτητα από το χρώμα τους».

Maya Angelou, 1928 -2014,

Αφροαμερικανίδα ποιήτρια και συγγραφέας

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Γιαννικοπούλου,  Α. (2009),  «Άμεσα και Έμμεσα Ιδεολογικά Μηνύματα στο Διαπολιτισμικό Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο» ( http://keimena.ece.uth.gr , τεύχος 9/2009)

Γκόβαρης Χ.  (2002), Η κατανόηση του «ξένου». Προβλήματα και προοπτικές για τη Διαπολιτισμική Αγωγή. στο   Καΐλα, Μ. Μύθοι, μαθηματικά, πολιτισμοί: Αποσιωπημένες σχέσεις στην εκπαίδευση, Αθήνα: Ατραπός

Κανατσούλη, Μ., Ιδεολογικές διαστάσεις στην Παιδική Λογοτεχνία.  (http://nrd02w3.nured.auth.gr/Uploads/NewsFiles/ideology.doc)

Παπούλια –Τσελέπη,  Π. (1990), «Ηθική Αγωγή και Εκπαίδευση», στην Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια (τ. 4, σ. 2255-2259), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Πουρκός , Μ. (1997), Ο ρόλος του Πλαισίου στην Ανθρώπινη Επικοινωνία, την Εκπαίδευση και την Κοινωνική-ηθική Μάθηση, Αθήνα: Gutenberg.  

Τριλίβα, Σ. – Αναγνωστοπούλου, Τ. – Χατζηνικολάου, Σ. (2008), Ούτε καλύτερος, ούτε χειρότερος, απλά διαφορετικός, Αθήνα: Gutenberg

Φρυδάκη, Ε. (2003), Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας, Αθήνα: Κριτική